Bisembayev | altaijournal

New monuments of the early nomads of Ilek local micro-district

Bisembayev Arman Auganovich

Candidate of History, representative of A.H. Margulan Archeology Institute of MES RK in West Kazakhstan. Republic of Kazakhstan, 030000, Aktobe, Altynsarin St. 14. E-mail: abissembaev@mail.ru

Mamedov Aslan Malikovich

Master degree in Archeology and Ethnography, director of KGU "Aktyubinsk State Regional Inspectorate for Protection and Use of Historical and Cultural Heritage". E-mail: mamedovaslan@mail.ru

Duisengali Meiram Nurlanovich

Director of Aktyubinsk Regional Local History Museum. The Republic of Kazakhstan, 030000, Aktobe, Altynsarin St. 14. E-mail: duisengalimeiram@mail.ru

Bayirov Nursultan Mailibayevich

Master degree student of OSPU (Orenburg, Russian Federation), junior researcher of Aktyubinsk Regional Local History Museum. The Republic of Kazakhstan, 030000, Aktobe, Altynsarin St. 14. E-mail: nmbairov91@mail.ru

Amelin Victor Alexeevich

Bidagulov Nurbol Torgaiuly

Senior researcher of Aktyubinsk Regional Local History Museum. The Republic of Kazakhstan, 030000, Aktobe, Altynsarin St. 14. E-mail: archaeology-kz@mail.ru

Urazova Assel Beibutovna

Master of Archeology and Ethnography, senior researcher of Aktyubinsk Regional Local History Museum. The Republic of Kazakhstan, 030000, Aktobe, Altynsarin St. 14. E-mail: urazova-asel@mail.ru

Abstract: The article is devoted to the last researches of monuments of the early nomads of the Ilek local microdistrict of the Priaralsk-Mugalzharsky region which is a considerable part of the Western Kazakhstan. The barrows were studied and undergone to the anthropogenic influence and were under the threat of destruction. The conducted field works were carried out with using of new methods of materials fixing. The attempt of data collection for creation of three-dimensional model of the studied monument. The new materials of the average Ilek has taken a special value during correliation with simultaneous monuments of adjacent territories. Natural and geographical aspects of the Western Kazakhstan are the defining factors in distribution of the monuments of the early Iron Age which are the most numerous in the region. The artifacts received at the research of the barrow Kurash I – the stone altar, an iron holder with gold applique, an original large censer, emphasize belonging to the given territory in the middle of the I millennium of BC to the predominating group of nomads which has chosen the most comfortable econiche for accommodation. New materials allow to fill certain gaps in the history of the population of the early Iron Age in the Western Kazakhstan.

Key words: Sarmatians; Western Kazakhstan; Ilek local microdistrict; Priaralsk-Mugalzharsky region; Civilians; Kurasha; Scythian animal style.

DOI:10.31551/2410-2725-2018-4-1-102-123

Елек жергілікті шағын ықшам ауданындағы ерте көшпенділердің жаңа ескерткіштері

Бисембаев Арман Ауғанұлы

т.ғ.к., Батыс Қазақстандағы Ә.Х. Марғұлан атындағы археология Институтының өкілі. Қазақстан Республикасы, 030000, Ақтөбе қ, Алтынсарин к, 14. E-mail: abissembaev@mail.ru

Мамедов Аслан Мәлікұлы

археология және этнография магистрі, «Тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөніндегі Ақтөбе мемлекеттік аймақтық инспекциясы» КММ директоры. E-mail: mamedovaslan@mail.ru

Дуйсенғали Мейрам Нурланұлы

«Ақтөбе облыстық тарихи-өлкетану мұражайы» МҚКМ директоры. Қазақстан Республикасы, 030000, Ақтөбе қ, Алтынсарин к, 14.. E-mail: duisengalimeiram@mail.ru

Баиров Нұрсұлтан Майлыбайұлы

ОМПУ магистранты (Орынбор қ, РФ), «Ақтөбе облыстық тарихи-өлкетану мұражайы» МҚКМ кіші ғылыми қызметкері. Қазақстан Республикасы, 030000, Ақтөбе қ, Алтынсарин к, 14. E-mail: nmbairov91@mail.ru

Амелин Виктор Алексеевич

Бидағұлов НұболТорғайұлы

«Ақтөбе облыстық тарихи-өлкетану мұражайы» МҚКМ аға ғылыми қызметкері. Қазақстан Республикасы, 030000, Ақтөбе қ, Алтынсарин к, 14. E-mail: archaeology-kz@mail.ru

Оразова Әсел Бейбітқызы

археология және этнография магистрі, «Ақтөбе облыстық тарихи-өлкетану мұражайы» МҚКМ аға ғылыми қызметкері. Қазақстан Республикасы, 030000, Ақтөбе қ, Алтынсарин к, 14. E-mail: urazova-asel@mail.ru

Аңдатпа. Мақала Батыс Қазақстан аймағының маңызды бөлігі болып табылатын Арал-Мұғалжар ауданы Елек шағын ықшам ауданының ерте көшпенділерінің ескерткіштеріне қатысты соңғы зерттеуге арналған. Зерттеу маңызды антропогендік әсерге ұшыраған және жойылу қаупі төнген жерлеу қорғандарына арналған. Далалық жұмыстар жаңа материалдарды бекіту әдісімен жүргі-зілді. Зерттелетін ескерткіштің үш өлшемді үлгісін жасау үшін деректер жинау әрекеті жасалды. Елек өзенінің орта ағысының жаңа материалдары, бір мезгілде іргелес аумақтардың ескерт-кіштерімен байланысқан кезде ерекше мәнге ие болады. Батыс Қазақстанның табиғи және географиялық аспектілері аймақтағы ең көп саналатын «Ерте темір дәуірінің» ескерткіштерін анықтап бөлудің маңызды факторы болып табылады. Кураш І қорғанын зерттеу кезінде алынған артефакттар – алтын жапырақшамен қапталған темір тысты тастан жасалған құрбан шалғыш, түпнұсқалық үлкен иісмайшы сияқты заттар б.з.д. І мыңжылдық ортасында осы аймақтағы көшпенділердің жетекші тобының өмір сүру үшін қолайлы өмірді таңдағандығын нақтылайды. Жаңа материалдар Батыс Қазақстанның ерте темір дәуіріндегі халық тарихындағы белгілі бір олқы тұстарды толтыруға мүмкіндік береді.

Кілт сөздер: сарматтар; Батыс Қазақстан; Елек жергілікті шағын ауданы; Арал маңы – Мұғалжар ауданы; Шпактар; Кураша; сақтардың аң стильі

Новые памятники ранних кочевников Илекского локального микрорайона

Бисембаев Арман Ауганович

к.и.н., представитель Института археологии имени А.Х. Маргулана КН МОН РК в Западном Казахстане. Республика Казахстан, 030000, г.Актобе, ул.Алтынсарина 14. E-mail: abissembaev@mail.ru

Мамедов Аслан Маликович

магистр археологии и этнографии, директор КГУ «Актюбинская государственная областная инспекция по охране и использованию историко-культурного наследия». E-mail: mamedovaslan@mail.ru

Дуйсенгали Мейрам Нурланович

директор ГККП «Актюбинский областной историко-краеведческий музей». Республика Казахстан, 030000, г.Актобе, ул.Алтынсарина 14. E-mail: duisengalimeiram@mail.ru

Баиров Нурсултан Майлибаевич

магистрант ОГПУ (г.Оренбург, РФ), младший научный сотрудник ГККП «Актюбинский областной историко-краеведческий музей». Республика Казахстан, 030000, г.Актобе, ул.Алтынсарина 14. E-mail: nmbairov91@mail.ru

Амелин Виктор Алексеевич

Бидагулов Нубол Торгайулы

старший научный сотрудник ГККП «Актюбинский областной историко-краеведческий музей». Республика Казахстан, 030000, г.Актобе, ул.Алтынсарина 14. E-mail: archaeology-kz@mail.ru

Уразова Асель Бейбутовна

магистр археологии и этнографии, старший научный сотрудник ГККП «Актюбинский областной историко-краеведческий музей». Республика Казахстан, 030000, г.Актобе, ул.Алтынсарина 14. E-mail: urazova-asel@mail.ru

Аннотация

Статья посвящена последним исследованиям памятников ранних кочевников Илекского локального микрорайона Приаральско-Мугалжарского региона, являющегося значительной частью Западного Казахстана. Изучению были подвергнуты курганы, подвергшиеся значительному антропогенному воздействию и находившиеся под угрозой разрушения. Проведенные полевые работы осуществлялись с применением новых методов фиксации материалов. Была сделана попытка сбора данных для построения трехмерной модели исследованного памятника Особое значение новые материалы среднего течения Илека приобретают при коррелияции с одновременными памятниками сопредельных территорий. Природно-геогра-фические аспекты Западного Казахстана выступают определяющими факторами в распределении памятников раннего железного века, являющихся самыми многочисленными в регионе. Артефакты, полученные при исследовании кургана Кураша I – каменный жертвенник, железная обойма с золотой аппликацией, оригинальная крупная курильница, подчеркивают принадлежность данной территории в середине I тыс.до н.э. главенствующей группе кочевников, избрав-шей для проживания максимально комфортную эконишу. Новые материалы позволяют заполнить определенные пробелы в истории населения раннего железного века Западного Казахстана.

Ключевые слова:

Сарматы; Западный Казахстан; Илекский локальный микрорайон; Приараль-ско-Мугалжарский регион; Шпаки; Кураша; скифский звериный стиль.

Reference

Ahatov, Bisembaev 2015 – Ahatov, GA, Bisembaev, AA 2015, Harakteristika prirodno-geograficheskih uslovij Zapadnogo Ka-zahstana kak ehkonishi kochevogo naseleniya rannego zheleznogo veka i srednevekov'ya, Kazahskoe hanstvo v potoke istorii: Sbornik nauchnyh statej, posvyashchennyh 550-letiyu obrazovaniya Ka-zahskogo hanstva, Almaty, S.503-513. (Ahatov, GA, Bisembaev, AA 2015, A description of natural-geographical conditions of the Western Kazakhstan as akanishi nomadic population of the early iron age and middle ages, the Kazakh khanate in the stream of history: collected articles, dedicated to the 550th anniversary of the Kazakh khanate, Almaty, P.503-513). (in Rus).
Akishev 1972 – Akishev, KA 1972, K probleme proiskhozhdeniya nomadizma v aridnoj zone drevnego Kazahstana, Poiski i raskopki v Kazahstane, «Nauka», Alma-Ata, S.31-46. (Akishev, KA 1972, To the problem of the origin of nomadism in the arid zone of ancient Kazakhstan, In-actions and excavations in Kazakhstan, «Nauka», Alma-Ata, P.31-46). (in Rus).
Arheologicheskaya karta 2009 – Arheologicheskaya karta Zapadno-Kazahstanskoj oblasti 2009, Aktobe, 370 s. (Archaeological map of West Kazakhstan region 2009, Aktobe, 370 p). (in Rus).
Bisembaev 2009 – Bisembaev, AA 2009, Zametki k aspektam regional'noj istorii: obshchee i osobennoe Zapadno-Kazahstanskogo regiona, Vestnik ENU im.L.N.Gumileva, №3(70), S.217-222. (Bisembaev, AA 2009, Notes to the aspects of regional history: General and special West-Kazakhstan region, Vestnik Gumilev ENU, №3(70), P.217-222). (in Rus).
CHibilev 1987 – CHibilev, AA 1987, Reka Ural, Leningrad, 168 s. (CHibilev, AA 1987, The Ural River, Leningrad, 168 s). (in Rus).
Gryaznov 1978 – Gryaznov, MP 1978, Sayano-altajskij olen' (ehtyud na temu skifo-sibirskogo zverinogo stilya), Problemy arheologii, Vyp. 2, Leningrad, S.222-232. (Gryaznov, MP 1978, The Sayano-Altai deer (etude on the theme of the Scythian-Siberian animal style), Problems of archaeology, Vol. 2, Leningrad, P.222-232). (in Rus).
Gucalov 2004 – Gucalov, SYu 2004, Drevnie kochevniki YUzhnogo Priural'ya VII-I vv. do n.eh., «Poligrafservis», Ural'sk, 136 s. s ill. (Gucalov, SYu 2004, Ancient nomads of the southern Urals VII-I centuries BC – oral, Poligrafservis, 136 p). (in Rus).
Korol'kova 2006 – Korol'kova, EF 2006, Zverinyj stil' Evrazii. Iskusstvo plemen Nizhnego Povolzh'ya i YUzhnogo Pri-ural'ya v skifskuyu ehpohu (VII-IV vv. do n.eh.). Problemy stilya i ehtnokul'turnoj prinadlezhnosti, «Peterburgskoe Vostokovedenie», SPb, 272 s. (Korol'kova, EF 2006, Animal style of Eurasia. The art of the tribes of the Lower Volga region and South of Ural in the Scythian period (VII-IV centuries BC). Problems of style and ethno-cultural belonging, "The Petersburg Oriental Studies", Saint-Petersburg, 272 p). (in Rus).
Kraeva 2016 – Kraeva, LA 2016, Neobychnaya «kuril'nica» iz sarmatskogo odinochnogo kurgana Kurasha I, Materia-ly V Mezhdunarodnoj nauchnoj konferencii «Kadyrbaevskie chteniya -2016» (6-7 oktyabrya 2016 goda), Aktobe, S.176-180. (Kraeva, LA 2016, Strange "incense burner" of the Sarmatian single mound of Kurash I, Materials of V International scientific conference "Kadyrbaeva read -2016" (6-7 October 2016), Aktobe, P.176-180). (in Rus).
Samashev, Kusherbaev, Amanshaev 2007 – Samashev, Z, Kusherbaev, K, Amanshaev, E, Astaf'ev, A 2007, Sokrovishcha Ustyurta i Mankystau, Almaty, 400 s. s ill. (Samashev, Z, Kusherbaev, K, Amanshaev, E, Astaf'ev, A 2007, Treasures of Usturt and Mangistau, Almata, 400 p). (in Rus).
Serik, Amelin 2016 – Serik, GS, Amelin, VA 2016, K voprosu ob izobrazheniyah olenej v iskusstve rannih kochevnikov, Materialy Mezhdunarodnoj nauchno-metodicheskoj konferencii «VIII Orazbaevskie chteniya» po teme «Arheologiya, ehtnologiya i muzeologiya v sisteme sovremennogo vysshego obrazovaniya», Қazaқ universiteti, Almaty, S.182-184. (Serik, GS, Amelin, VA 2016, To the question about images of deer in art of the early nomads, Materials of International scientific-methodical conference "VIII Orazbaeva readings" on the theme "Archaeology, Ethnology and museology in the system of modern higher education, Kazakh University, Almaty, P.182-184). (in Rus).
Smirnov 1961 – Smirnov, KF 1961, Vooruzhenie savromatov, Materialy instituta archeologii, №101. Moscow, 170 s. (Smirnov, KF 1961, Weapons savromats, Materialy instituta archeologii, No101, Moscow, 170 p). (in Rus).
Smirnov 1975 – Smirnov, KF 1975, Sarmaty na Ileke, «Nauka», Moskva, 176 s. (Smirnov, KF 1975, Sarmatians on the Ilek river, "Science", Moscow, 176 p. (Smirnov, KF 1975, Sarmatians on the Ilek river, "Science", Moscow, 176 p). (in Rus).
Svod pamyatnikov istorii 2010 – Svod pamyatnikov istorii i kul'tury Respubliki Kazahstan. Zapadno-Kazahstanskaya oblast', 2010, «Aruna», Almaty, 488 s. (Set of historical and cultural monuments of the Republic of Kazakhstan. West Kazakhstan region 2010, Aruna, Almaty, 488 p). (in Rus).
Tairov, Gavrilyuk 1988 – Tairov AD, Gavrilyuk, AG 1988, K voprosu o formirovanii rannesarmatskoj (prohorovskoj) kul'tu-ry, Problemy arheologii Uralo-Kazahstanskih stepej, red. G.B. Zdanovich, Izd-vo Bashkirskogo un-ta, Chelyabinsk, 160 s. (Tairov AD, Gavrilyuk, AG 1988, to the question of formation of early Sarmatian (Prokhorov) culture, Problems of archeology of Ural-Kazakhstan steppes, ed. Interuniversity collection, Publishing house of Bashkir state University, Chelyabinsk, 160 p.). (in Rus).
Fizicheskaya geografiya 1998 – Fizicheskaya geografiya Respubliki Kazahstan, 1998, Pod redakciej Dzhanalievoj, GM, Ќazaќ universiteti, Almaty, 265 s. (Physical geography of Kazakhstan 1988, Under the editorship of G.M. Janalieva, Kazak University, Almaty, 265 p). (in Rus).
Vasil'ev 1998 – Vasil'ev, VN 1998, K voprosu o sarmatskih kamennyh zhertvennikah kochevnikov YUzhnogo Urala, Ufimskij arheologicheskij vestnik, Vyp.1, S.25-43. (Vasil'ev, VN 1998, On the question of Sarmatian stone altars of nomads of the southern Urals, Ufa archaeological Bulletin, Vol.1, P.25-43). (in Rus).
YAblonskij 2011 – YAblonskij, LT 2011, Pogrebal'nyj obryad rannih kochevnikov Priural'ya perekhodnogo vremeni i voprosy arheologicheskoj periodizacii pamyatnikov, Pogrebal'nyj obryad rannih kochevnikov Evrazii: mat-ly i issledovaniya po arheologii yuga Rossii, Vyp. III, red. L.T. YAblonskij, S.I. Luk'yashko, Izd-vo YUNC RAN, Rostov n/D. (Yablonsky, LT 2011, Burial rite of the early nomads of the Urals transition time and the issues of archaeological periodization of monuments, Burial rite of the early nomads of Eurasia: materials and research on archeology of the South of Russia, Vol.III, edited by L.T. Yablonsky, S.I. and Luk'yashko, Publishing house of SSC RAS, Rostov n/D). (in Rus).